کانون نماز
دانستنی های دینی

می دانیم که افعال از نظر اسلام احکام متفاوتی دارند، بعضی کارها لزوماً باید انجام شوند یا باید ترک شوند و بعضی کارها بهتر است انجام شود یا انجام نشود و بعضی کارها انجام یا ترک آنها تفاوتی ندارد. و از جهتی بیشترین عنایت به افعالی است که یا باید انجام شوند یا باید انجام نشوند به گونه ای که «اگر کار مستحبی به کار واجب ضرر بزند آن کار مستحبی را باید ترک کرد.».(۱) مثلاً اگر کسی آن قدر نماز مستحبی خوانده که خسته شده و نمی تواند نماز واجب خود را با حال و توجه بخواند راه غلطی رفته است و اگر کسی هم به دنبال تقرب خداست بهترین وسیله تقرب همین واجبات می باشند. «هیچ بنده ای از بندگانم با چیزی دوست داشتنی تر از واجبات نزد من، به من نزدیک نمی شود.»(۲)

فلسفه نماز مستحبی چیست؟

بنابراین آنچه در درجه اول از ما خواسته شده است، همان انجام واجبات و ترک محرمات است که اگر آنها را به جای نیاوریم عقاب خواهیم شد و اگر آنها را با انگیزه بهشت انجام دهیم به بهشت خواهیم رسید و اگر با انگیزه ای والاتر انجام دهیم به آنچه قصد کرده ایم خواهیم رسید.

اما در مورد انجام نمازهای مستحبی به بعضی احادیث که در رابطه با فلسفه بعضی مستحبات بیان شده است رجوع می کنیم، از جمله: امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: «همانا برای بنده از نمازش یا نصف یا ثلث یا یک چهارم یا یک پنجم بالا می رود. و بالا نمی رود برای او مگر به مقداری که با قلبش توجه داشته است و همانا به نمازهای مستحبی امر شده ایم تا بوسیله این نمازها، کاستی های نمازهای واجب برطرف و تکمیل شود.»(۳) در این روایت اشاره شده است که مقداری از نماز واجب قبول می شود که حضور قلب داشته باشد و برای جبران مقداری که حضور قلب نداشته و نماز به همان مقدار ناقص شده است، نمازهای مستحبی قرار داده شده است. در حدیثی دیگر آمده است که امام رضا ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: همانا خداوند تبارک و تعالی نمازهای واجب را با نمازهای مستحبی کامل کرد و روزه رمضان را با روزه های مستحبی و حج را با عمره و زکات را با صدقه و وضو را با غسل جمعه کامل کرد.(۴)

به خوبی می بینیم که در این حدیث شریف اعمال مستحبی به عنوان کامل کننده اعمال واجب معرفی شده اند، پس می توان گفت آنچه در درجه اول اهمیت بوده است، همان واجبات است ولی خداوند متعال به دلیل لطف و رحمتش به بندگان کارهای مستحبی را قرار داده تا نقش کامل کننده واجبات را داشته باشند و نواقص آن را برطرف نمایند.

پس فلسفه اصلی اعمال مستحبی همان تکمیل کردن اعمال واجب و تقرب بیشتر به خداوند متعال می باشد.

در پایان لازم است به چند نکته اشاره شود:

۱. اهمیت امور مستحبی از جمله نمازهای مستحبی، تا آن حد است که اگر در وقت خود موفق به انجام آنها نشدیم، قضای آنها مورد تأکید قرار گرفته است.(۵)

۲. امور مستحبی را باید هنگامی انجام داد که قلب متمایل به عبادت باشد نه متنفر از آن.(۶)

۳. امور مستحبی را اگر ضرر به انجام واجبات می زند، نباید انجام داد.